De ijsvogel (Alcedo atthis) is een waterminnende vogel uit de familie van ijsvogels (Alcedinidae). Het is een opvallende verschijning door zijn afstekende blauwe en oranje kleuren, maar ook een zeer schuwe soort die zich weinig laat zien. Alcedo atthis is de enige ijsvogelsoort die tot in noordelijk Europa voorkomt inclusief Nederland en België, althans de ondersoort Alcedo atthis ispida. De meeste ijsvogels leven in de tropen.

De ijsvogel is een typische viseter (piscivoor) en is dus sterk aan water gebonden. Zijn voorkeur gaat uit naar stromende wateren. In het grootste deel van het verspreidingsgebied is de soort algemeen, maar in sommige gebieden wordt de ijsvogel met uitsterven bedreigd.

De ijsvogel is een kleine vogel met een korte staart en pootjes, een korte nek, korte afgeronde vleugels, een grote kop met grote ogen en een lange, dolkvormige snavel die geschikt is om vissen mee te vangen en vast te houden. De poten zijn syndactiel; de voortenen zijn gedeeltelijk aan de basis met elkaar vergroeid.

De ijsvogel heeft een overwegend blauwe kleur, waarbij de veren van de kop en vleugels iriserend blauwgroen zijn en op het midden van de rug lichter tot kobaltblauw. De staartveren zijn wat donkerder. De veren aan de borst en buikzijde zijn warm oranje gekleurd en steken hiermee duidelijk af. Van de snavel tot achter het oog is op de wang een oranje oogstreep aanwezig, die abrupt overgaat in een helder witte streep, ook de keel van de ijsvogel is wit. De poten zijn oranje tot rood van kleur. De mannetjes zijn enkel van de vrouwtjes te onderscheiden aan de kleur van de basis van de ondersnavel, die bij het vrouwtje dofrood is en bij het mannetje net zo zwart als de bovensnavel. Juvenielen onderscheiden zich van volwassen exemplaren door het valere verenkleed met donkergrijs gerande borstveren, gevlekte kruin, lichtere snavelpunt en donkerbruine poten.

Een ijsvogel roept gewoonlijk tijdens de vlucht ongeveer om de 2 seconden een hoog schel 'tie'
Bij het roepen naar een partner, wanneer deze bijvoorbeeld in het nest zit, roept de ijsvogel vaak een wat hoger 'tie-tie'

Het is volmaakt onduidelijk waarom de vogel zo heet.

De wetenschappelijke naam van de ijsvogel is Alcedo atthis; de soort werd oorspronkelijk door Linnaeus beschreven als Gracula atthis. De geslachtsnaam Alcedo is afgeleid van het Latijnse alcedo (Grieks: ἀλκυών alkuōn, vaak foutief geschreven als ἁλκυών halkuōn) dat 'koningsvisser' betekent. De soortnaam atthis is waarschijnlijk afgeleid van de Griekse vrouwennaam Atthis, mogelijk degene die door de Griekse dichteres Sappho werd aanbeden.

Een vroeger gebruikt synoniem is Alcedo ispida.

De Nederlandse naam ijsvogel kan een verbastering van de Germaanse naam Eisenvogel zijn, wat 'ijzervogel' betekent. Deze naam slaat op de metaalachtige glans van het blauwe verenkleed. Een andere verklaring voor de naam is dat de ijsvogel 's winters bij het ijs werd gezien om uit een wak vissen te vangen. De Duitse taalkundige Theo Vennemann vermoedt, in het licht van zijn Vascoonssubstraattheorie, een Vascoonse wortel *is- (cfr. Baskisch iz-), die 'water' betekent. De juiste verklaring is onderwerp van studie.