De kuifmees is 10,5 tot 12 cm lang, even lang als de pimpelmees.
Hij heeft een opvallende kuif die fijn zwart-wit getekend is en een zwart-witte tekening op het gezicht.
De kuif kan plat over de kruin gelegd worden.
Het verenkleed is aan de bovenzijde grijsbruin en de onderzijde is vuilwit en wat geelachtig aan de flanken.
De voorkop is wit met een gebogen zwarte oogstreep.
Verder heeft het dier een zwarte halsband, een donkere snavel en donkerbruine poten.

Het nest wordt gebouwd in een holte. Het legsel bestaat uit vijf tot acht witte eieren met vrij grote,
kastanjebruine vlekken, die alleen door het wijfje worden bebroed.
Er wordt tweemaal per jaar gebroed.

De kuifmees heeft een eigen Belgische postzegel ter waarde van 1 BEF.

Latijn cristatus betekende: voorzien van een kam of vederbos. Latin crista, waaruit onder andere Engels crest voortkwam, stond voor kam, in het bijzonder voor de kam op de kop van een hoenderachtige, maar ook voor alles wat daarop leek, zoals een kuif. En zo is parus cristatus eenvoudigweg: kuifmees