Purple loosestrife

De grote kattenstaart (Lythrum salicaria) is een 0,5-1 m hoge vaste plant uit de kattenstaartfamilie (Lythraceae). De soortaanduiding salicaria betekent: met blad dat lijkt op een wilgenblad.

De lange, rechtopgaande, vierkantige stengels zijn meestal onvertakt en hebben vier in de lengte verlopende strepen. De 3-8 cm lange, lancetvormige tot eironde bladeren staan onderaan in kransen, kruisgewijs tegenover elkaar, maar aan de top verspreid.

De 1-1,6 cm grote bloemen groeien in schijnkransen uit de oksels van de bovenste bladen, elk heeft vier tot meestal zes kroonbladen en twaalf meeldraden. De paarsrode bloemen zijn gerangschikt in een tot 35 cm lange schijnaar. Ze zijn tweeslachtig. De bloeiperiode loopt van eind juni tot begin september. De paarsrode bloemen zijn trimorf: ze komen in drie verschillende vormen voor, die overigens vrijwel alleen in lengte van meeldraden en stamper verschillen.

De zaadjes mogen niet onder de grond verdwijnen om te kunnen kiemen (lichtkiemer). Deze slijmerige zaadjes kleven gemakkelijk aan de snavels van vogels, die zo voor de verspreiding zorgen.

Grote kattenstaart kent een bijzonder mechanisme om te voorkomen dat er zelfbestuiving binnen een en dezelfde bloem optreedt. Daarvoor kent de een bouwkundige truc, de tristylie. Deze bestaat hierin dat de lengte van meeldraden en stijlen kan variëren.

Ook als overlever – het is een overblijvende plant – heeft de kattenstaart een eigen strategie. De ondergrondse stengelvoet vormt met de hoofdwortels een dik, houtig orgaan waarin reservevoedsel wordt opgeslagen. Het zal een reactie zijn op bevriezingsgevaar, dat aan de waterkant zeker bestaat.

De grote kattenstaart is waardplant voor de kattenstaartdikpootbij. Het boomblauwtje gebruikt onder meer de grote kattenstaart voor haar tweede generatie eitjes. De plant is nectarplant voor de grote vuurvlinder.

Doordat stengel en bladeren tannine bevatten, werd het vroeger in de leerlooierij gebruikt. Wortelsap levert een rode kleurstof voor het verven van wol.

Medicinaal werd de plant vroeger ingezet voor haar bloedstelpende werking, tegen diarree, dysenterie, maagslijmvliesontsteking en vlektyfus.

De naam kattenstaart komt van de lange bloeistengel, die lijkt op de staart van een kat.
De wetenschappelijke naam komt deels uit het Grieks – 'lythrum' is afgeleid van 'luthron' en betekent 'met bloed bevlekt', vanwege de kleur van de bloemen. De toevoeging 'salicaria' slaat op de langwerpige bladeren, die lijken op die van sommige wilgen – Latijnse naam 'salix'.